"Ponieważ TO oznacza natknięcie się na kamienny mur, i zrozumienie, że ten mur nie ustąpi żadnym naszym błaganiom."

Czesław Miłosz,  TO

Pierwszym, co uderza po przybyciu do Sobiboru, jest kontrast pomiędzy symbolicznym znaczeniem terenu byłego obozu zagłady, a panującą w nim, piękną szczególnie wiosną i latem, naturą. Równowaga pomiędzy – wspomnieniem śmierci a obrazem życia wydaje się być zachwiana za sprawą urody łąk i sosnowych zagajników. Betonowy mur, odgradzający teren masowych grobów i wyznaczający przebieg Himmelfahrtstrasse, ma przywrócić przestrzeni powagę i rangę odpowiednią dla miejsca zagłady setek tysięcy ludzi, a jednocześnie zaznaczyć jej całkowicie odrębny status, niedostępny dla reprezentowanego przez zwiedzających świata żywych, nieistotny dla pięknej, lecz obojętnej na ludzką tragedię przyrody.

Trasa prowadząca z rampy kolejowej i placu apelowego do komór gazowych ma wyjątkowe znaczenie. W odróżnieniu od innych obozów zagłady, z więźniów skazanych na śmierć oraz wyselekcjonowanych do pracy w sobiborskim sonderkomandzie, nie ocalał nikt. Otoczona drewnianym płotem ścieżka stała się zatem nie tyle drogą do miejsca masowego zabijania, co jego integralną częścią, została zatem włączona, poprzez zaznaczenie trasy jej przebiegu betonowym murem, do symbolicznej strefy umarłych. Z tego samego powodu wykluczona jest możliwość przejścia jej szlakiem – pomysł, by bezpieczny, współczesny zwiedzający odtwarzał ostatnią drogę ofiar Zagłady, wydaje się po prostu niemoralny.

Zgodnie z żydowską tradycją, wedle której chodnik przy cmentarzu służyć ma tylko umarłym, w bezpośredniej bliskości muru nie przebiega żadna ścieżka. Wijąca się pośród drzew w pewnym oddaleniu, jasnoszara ściana sugeruje idącym aleją zarówno historyczną lokalizację drogi, jak i wskazuje wymiar nacechowanego szacunkiem dystansu, jaki powinni zachować. Aleja i mur zbiegają się dopiero na placu, od północy zamkniętym granicą masowego grobu, od zachodu – miejscem, w którym stała komora gazowa.

Lokalizacja Sobibór
Klient Państwowe Muzeum na Majdanku w Lublinie
Powierzchnia 200 000m2
Program muzeum - miejsce pamięci ofiar na terenie byłego nazistowskiego obozu zagłady
Zespół Marcin Urbanek, Łukasz Mieszkowski, Piotr Michalewicz, Mateusz Tański
Status realizacja 2019-2023

Nagrody

Nagroda Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowego Instytutu Muzeów - Najlepsza Inwestycja Sybilla 2023

1-sza Nagroda w międzynarodowym konkursie SARP

Europejskie Muzeum Roku 2024 EMYA - Wyróżnienie